علی رضا رجایی در گفتوگو با شفقنا: مهاجرین مسئلهای نیست، بحث اساسی کسانیاند که مهاجماند/ هزارهها پناهجو هستند باید تفکیک شوند.
شفقنا افغانستان – ایران و پاکستان چندین دهه است که میزبان پناهجویان و مهاجرین افغانستانیاند. پاکستان بهتازگی اعلام کرده است که دیگر صبرش به پایان رسیده و شهروندان افغانستان باید به کشورشان برگردند. در ایران هم حضور اتباع افغانستان با انتقادات و نارضایتیهایی مواجه است. دلیل این وضعیت که «مهاجرهراسی» و «مهاجر ستیزی» تلقی میشود چیست؟ آیا نگرانی کشورهای میزبان دربارهی اتباع افغانستان قابل توجیه است؟ خبرنگار شفقنا افغانستان این پرسشها را در گفتوگو با علی رضا رجایی، کارشناس مسائل افغانستان و همچنین دیپلمات سابق ایران در افغانستان در میان گذاشته است.
آقایی رجایی تشکر از این که فرصتی را در اختیار من گذاشتید. بهعنوان سئوال نخست، وضعیت مهاجرین افغانستانی در ایران را چطور ارزیابی میکنید؟
رجایی: ببینید بحث مهاجر فرق میکند تا بحث مهاجم و اتفاقاتی که کشور (ایران) با آن مواجه است. بخشی از اینها (شهروندان افغانستان در ایران) به ناچار بلند شدند، آمدند؛ [چون] به نوعی یک جایی کوچ شان دادند، یک جایی با ایشان برخورد کردند.
مشخصا اگر که واکاوی کنیم، دو تا پیشوند آنجا (افغانستان) مورد برخورد قرار میگیرند. یکی جامعه هزاره و شیعه ما و دیگری هم تاجیکها. اینها را بیقاعده کوچ میدهند و به ناچار به این سمت (ایران) میآیند. اما یک بخشی از [شهروندان افغانستان مقیم ایران] هیچ وضعیت نابسامان ندارند که بلند شدند و آمدند ایران. این بخش برای ایجاد مزاحمتاند… متاسفانه کسانی که اینجا هدفگیری کردهاند و برای جنجال درستکردن آمده، کمتر قابل شناساییاند، نسبت به هزارهها که از لحاظ چهره متمایز هستند. یعنی عملا سنگ به در بسته میخورد. همین عوامل مزاحم که در لابلای مهاجرین آمدهاند و صرفا برای ایجاد نابسامانیاند، در حال تعقیب خطوط هستند.
اما بحث میزبانی – جمهوری اسلامی تا آنجایی که توانسته میزبانی کرده است. اگر میبینیم برخوردی با مهاجری شده است، طبعا خواست نظام نبوده است….اما بحث اساسی، فشاری است که خود عنصر طالب آورده است؛ طالبی که با توافق یا هرچیزی حکومت را تصاحب کرده و [طوری] حکمرانی میکند که هیچ کسی در افغانستان آبخوش از گلویش پایین نمیرود. یک روز میگویند که زنان حق ندارند سر کار بروند، روز دیگر میگویند که زنان حق ندارند تحصیل کنند. اینها خودشان منشأ فشار [بر ایران] است.
اگر به پاکستان توجه کنید، پاکستان دارد در این بخش تجارت میکند، تجارت مهاجرین. ایران در قبال فشاری که هم بر صبغهاش وارد شده، هم بر جمعیتاش و هم بر مراکز آموزشیاش، هیچ درآمدی یا عایدی ندارد. عملا جمهوری اسلامی بلاگردان جهان شده است. شما ببیند حالا شمار مهاجرین در ایران به اندازه جمعیت یک کشور است.
اما اصل موضوع این است که هر برخورد تعریفنشده و یا تحریف شدهای با مهاجر را نظام قبول ندارد و با [عاملان] آن برخورد میکند. من از زبان نظام صحبت نمیکنم، من از برداشت خودم صحبت میکنم. جامعه افغانستان به خصوص شیعیان، از احترام خاصی در نزد ملت برخوردار است.
خبرنگار شفقنا: آقای رجایی اخیرا پاکستان ادعا کرده است که شهروندان افغانستان در حملات دست دارند. این ادعا نشاندهنده نگرانی امنیتی دربارهی مهاجرین است. خوب این نگرانی چقدر جدی است و ریشه آن در چیست؟
رجایی: در پاکستان به لحاظ جمعیتی دو ترکیب وجود دارد. یکی بحث جریانات مثل طالبان افغانستان و طالبان پاکستانی (تیتیپی) و بحث پیروی تیتیپی از مولوی هبتالله و امثال هُم [اند]. اینها یک پیمان و یک میثاقنامه دارند. تفاوتاش با مجموعه این طرف (ایران) خیلی زیاد است. پاکستانیها برنامهاش این بود که با دیدگاه پشتونوالی میتوانند که در افغانستان حاکم بشوند و کار کنند، اما در همین بحث قومیتی وقتی وارد بشویم، پشتونها هم از رفتار طالبان شاکیاند… [طالبان] زندانی درست کرده که این زندان، حصار خود افغانستان است… حتا آدمها در خانه خودشان بندی اند. یعنی عنصر زن و خانواده به اسارت کشیده شدهاند. بنابراین هیچ خوشایند نیست.
ایران اگر [نگرانی] میکند، خوب مهمان یک نفر، دو نفر، هزار نفر، دو هزار نفر، سه هزار نفر، اما یک دفه میبینیم که یک کشور هجوم آورده است. این عملا یک جنگ تلقی میشود؛ یک جنگ جمعیتی، یک رسوب، یک نفوذ است. طبعا ظرفیت جمهوری اسلامی ظرفیتی نیست که میزبانی بکند.
شما میگوید مهاجر، مهاجر تعریف خودش را دارد؛ آن کسی که محیط زندگی امنی برایش وجود ندارد، ناگزیر است که حرکت کند. اگر در بازار میروند، مورد برخورد قرار میگیرد، در مسجد، مسجدش را منفجر میکند. در بهسود، بامیان و دایکندی مثله میکند و سر میبرند. خوب طبعتا هیچ امیدی برای شان وجود ندارد، جز اینکه ایران را بهعنوان خانه دومش تلقی کند و ایرانیها هم همین نگاه را دارند. اما کسانی که معاند و مشکلسازند، مأموریت دارند که ناامن کنند کشور را».
وی ادامه داد: وقتی که چیزی از حد بگذرد، نمیشود با آن با رفعت بخورد کرد…. حتا در خانه وقتی که ظرفیت بیش از حد میشود، خود به خود، جمعیت خانه با یک دیگر برخورد میکند، چه برسد که حالا یک جمعیتی دیگر با یک تعریف دیگر باشد… در افغانهراسی، مردم متأسفاخانه با توجه به تمایزی که مردم هزاره در چشم دارند، با آنها برخورد میکنند، اما پشتونها یا تاجیکها، به لحاظ ظاهری با ایرانیها تقربیا تفاوتی ندارند. این باید آگاهیبخشی بشود تا مردم مطلع بشوند.
اما واقع قضیه این است که کدام کشوری این قدر بیقاعده اینها (مهاجرین) را پذیرفته است؟…. آن چیزی که در بحث هزینه انرژی، آب و یارانه است، حداقل ۱۵۰ میلیون دالر در روز است، این شوخی نیست. این را باید محاسبه کرد، جهان باید این هزینه را پرداخت کند… شما میبینید اتحادیه اروپا در بحث مهاجرین به سطوح آمدهاند. مگر یک کشور چقدر بضاعت دارد که این قدر میزبانی و خوشاخلاقی داشته باشد؟. ما خود تحریم هستیم.
خبرنگار شفقنا: آقایی رجایی با توجه به اظهارات شما، نگرانی کشورهای میزبان به ویژه ایران قابل توجیه است. چقدر زمینه سوءاستفاده از مهاجرین علیه کشورها میزبان وجود دارد؟
رجایی: مهاجرین برای ما خطر نیست. هیچ کسی هم نمیتواند سوءاستفاده کند. اما بحث اساسی ما آن کسانی هستند که مهاجم اند. اینها کسانی هستند که به اصطلاح اجارهای و پیمانکار جریانات مختلف بیرونی هستند. اینها نفوذیاند که در قالب مهاجر ورود کردهاند. اینها شناسایی نشدهاند. این عوامل هر کدام شان میتواند یک عنصر خطر و یک بمب تلقی میشود.
خبرنگار شفقنا: چیزی که پیشتر اشاره کردید، من خود از اعضای جامعه هزاره در ایران شنیدم که میگوید که با توجه به تفاوت ظاهری بیشتر شناخته میشوند، مورد برخورد و حتا رد مرز میشوند. راه حل این چالش چیست؟
رجایی: باید آگاهیسازی بشود. ما در این بخش متأسفانه نتوانستیم ظواهر دوست و دشمن را تعریف کنیم. کسی ظاهرش متفاوت و متمایز است، این دوست ما است…. باید روی این کار بکنیم. بخشهای فرهنگی افغانستان، بخشهای خبرگزاریها بیاید جلو، شروع کنند و بگویند که دارید خودزنی میکنید، مردم شیعه خودت را میزنی. خیلی از مردم تفکیک نمیکنند.
وی ادامه داد: حقوق مردم هزاره باید داده شوند، از جمله در حوزه این که بیپناه هستند. اینها پناهجو هستند، مهاجر نیستند، شرایط شان متفاوت هستند. یعنی آوارگی و پناهجویی مشمول حال اینها میشوند. جامعه جهانی باید کمک کند.
خبرنگار شفقنا: با توجه به آنچه که گفته شد، جامعه میزبان چگونه میتواند از حضور کسانی که مهاجر هستند، استفاده مثبت بکند، آیا این گزینه ممکن است؟
رجایی: بلی این گزینه ممکن است. باید اینها تفکیک شوند. با توجه با تهاجمی که یک دفه بیحساب و کتاب آمده، یک مقدار کار سخته است. طبعا تا به ثبات برسد، همین تنشها و واکنشها وجود دارد.
تشکر آقایی رجایی از این که فرصتی در اختیار من گذاشتید.
